ΕΛΛΑΔΑ

Εθιμα του Πάσχα στην Ελλάδα: Αρμονικό πάντρεμα κατάνυξης, προσευχής και πανάρχαιων τελετών [εικόνες & βίντεο]

Με κατάνυξη και προσευχή γιορτάζεται η Ανάσταση του Θεανθρώπου σε όλες τις γωνιές της Ελλάδας με έθιμα που πολλές φορές έχουν τις ρίζες τους είτε στο Βυζάντιο είτε σε παγανιστικές τελετές της αρχαιότητας.

Ζακυνθος

Το Πάσχα ή όπως το ονομάζουν οι Επτανήσιοι «Λαμπρή», η μεγαλύτερη γιορτή της Χριστιανοσύνης, στη Ζάκυνθο γιορτάζεται με ξεχωριστό τρόπο, και τα ιδιαίτερα τοπικά έθιμα καθιστούν τον εορτασμό μοναδικό και πόλο έλξης εκατοντάδων τουριστών.

Από τα μεγάφωνα των ναών, ξεχειλίζει η επτανησιακή πολυφωνική εκκλησιαστική μουσική, που απλώνεται στην πόλη της Ζακύνθου αλλά και σε κάθε χωριό, και κάνει τους ντόπιους και τους επισκέπτες να νοιώσουν την κατάνυξη των ημερών.

Τη Μεγάλη Πέμπτη ανοίγουν οι θύρες όλων των ναών της Ζακύνθου από νωρίς το πρωί για να υποδεχτούν τους πιστούς, ενώ οι καμπάνες χτυπούν για τελευταία φορά πριν την Ανάσταση.

Τη Μεγάλη Παρασκευή όλα στην πόλη και τα χωριά έχουν πένθιμο χρώμα. Είναι οι ώρες του σταυρικού θανάτου και της αποκαθήλωσης. Από τους σταυρούς των εκκλησιών ο ιερέας κατεβάζει την ολόσωμη ξυλόγλυπτη εικόνα του Ιησού τυλιγμένη σε λευκό σεντόνι και την περιφέρει εντός του ναού. Στη συνέχεια την τοποθετεί στον Επιτάφιο. Το μεσημέρι, χιλιάδες πιστοί συρρέουν στην κεντρική πλατεία του νησιού και ακολουθούν τον Εσταυρωμένο και την περίφημη εικόνα Mater Dolorosa μέχρι την εκκλησία του Αγίου Νικολάου των ναυτικών, όπου ο μητροπολίτης ευλογεί τους πιστούς και μεταφέρει τον Εσταυρωμένο στο εσωτερικό της εκκλησίας, όπου και τον τοποθετεί πλέον στον Επιτάφιο. Το βράδυ σε όλες τις εκκλησίες του νησιού ακολουθεί ο επιτάφιος θρήνος.

Τα ξημερώματα του Μεγάλου Σαββάτου και πιο συγκεκριμένα στις πέντε το πρωί, μετά την επιστροφή του Επιταφίου στο ναό έχουμε την πρώτη Ανάσταση.

Εκατοντάδες στάμνες σπάνε από τους πιστούς στην πλατεία του Αγίου Μάρκου, ως πρώτη εκδήλωση χαράς για το αναστάσιμο γεγονός. Το έθιμο είναι γνωστό με το λατινικό όνομα «Gloria» σε ανάμνηση της δόξας του Χριστού μετά την Ανάσταση.

Η κανονική αναστάσιμη ακολουθία, όμως, γίνεται μερικές ώρες αργότερα, το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου προς την Κυριακή. Η ανάγνωση του Ευαγγελίου συνοδεύεται από τους ήχους χαρμόσυνων καμπανών και στις δώδεκα ψάλλεται παντού το «Χριστός Ανέστη».

Μετά την Ανάσταση, ο κόσμος συγκεντρώνεται σε σπίτια για να γιορτάσει, ενώ οι νοικοκυρές έχουν μαγειρέψει από νωρίς το απόγευμα βραστό κρέας για να ισορροπήσει το στομάχι μετά τη νηστεία της Μεγάλης Εβδομάδας.

Σύμφωνα με το τοπικό έθιμο δεν γίνεται λειτουργία μετά την Ανάσταση, αλλά το πρωί της Κυριακής, και το απόγευμα της Κυριακής πραγματοποιείται ο Εσπερινός της Αγάπης στον Ιερό Ναό του Αγίου Λαζάρου, στην πόλη της Ζακύνθου, και λιτάνευση της εικόνας της Παναγίας της Γαλανούσας και της εικόνας της Αναστάσεως.

Τη Δευτέρα του Πάσχα τα περισσότερα χωριά πανηγυρίζουν και οι τοπικές εκκλησίες πραγματοποιούν αναστάσιμες λειτουργίες και λιτανείες.

 

 

Σέρρες

Πανάρχαια έθιμα με ιδιαίτερη συμβολική σημασία αναβιώνουν το Πάσχα στις Σέρρες. Πολλά από αυτά τα έθιμα ήρθαν στις Σέρρες από τους πρόσφυγες της Θράκης, του Πόντου και της Μικράς Ασίας, ενώ άλλα διατηρηθήκαν από τα οθωμανικά χρόνια και άλλα βρίσκουν τις ρίζες τους στην Αρχαία Ελλάδα. Όλα μαζί συνάδουν τις ιδιαιτερότητες του νομού και τον πολιτισμό που διατηρεί ο τόπος, παρά το πέρας των χρόνων.

Τη Μεγάλη Πέμπτη ξεκινούν, ουσιαστικά, οι προετοιμασίες για το Πάσχα. Οι γυναίκες απλώνουν στο μπαλκόνι τους ένα κόκκινο πανί που συμβολίζει το αίμα και τη θυσία του Ιησού. Όσο το κόκκινο πανί είναι κρεμασμένο στο μπαλκόνι ή το παράθυρο, οι γυναίκες δεν πλένουν, ούτε απλώνουν ρούχα, γιατί το θεωρούν κακό σημάδι. Βάφουν κόκκινα αυγά και ψήνουν τσουρέκια. Τα κόκκινα αυγά έχουν ιδιαίτερη σημασία. Το αυγό συμβολίζει τον τάφο του Χριστού που ήταν ερμητικά κλειστός- όπως το περίβλημα του αυγού- αλλά έκρυβε μέσα του τη «ζωή» αφού από αυτόν βγήκε ο Χριστός και αναστήθηκε.

Το κόκκινο έχει τις ρίζες του στην ιστορία που θέλει μία γυναίκα να μην πιστεύει την είδηση της Ανάστασης του Ιησού και να λέει: «Όταν τα αυγά που κρατώ θα γίνουν κόκκινα, τότε θα αναστηθεί και ο Χριστός. Και τότε αυτά έγιναν κόκκινα».

Αυτό το έθιμο καθιερώθηκε για πρώτη φορά στη βυζαντινή Αυλή από τον Μεγάλο Κωνσταντίνο και τη μητέρα του Αγία Ελένη, με επίσημη τελετή που γινόταν το πρωί της Κυριακής του Πάσχα. Οι καλεσμένοι τσούγκριζαν με τον αυτοκράτορα και τη βασιλομήτορα τα αυγά και στη συνέχεια ακολουθούσε γεύμα στο πασχαλινό τραπέζι.

Το πρώτο κόκκινο αυγό η νοικοκυρά το βάζει στο εικονοστάσι, το χρησιμοποιεί για να ξορκίσει το κακό και τη «γλωσσοφαγιά», ενώ ξεματιάζει και τα παιδιά της όλο τον χρόνο. Αυτό το αυγό θα χαλάσει, θα μείνει κούφιο, αλλά δεν θα μυρίσει ποτέ… είναι το ευλογημένο.

Τα πρώτα τσουρέκια οι αρραβωνιασμένες θα τα στείλουν στα πεθερικά τους για να έχουν την ευχή τους.

Τα «Αδώνια»

Τη Μεγάλη Παρασκευή, στη συνοικία του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, κατά τη διάρκεια της περιφοράς του Επιταφίου, αναβιώνει το έθιμο «Αδώνια».

Σύμφωνα με το τελετουργικό τού εθίμου, κάθε νοικοκυρά βάζει στο κατώφλι του σπιτιού της ένα τραπεζάκι πάνω στο οποίο έχει τοποθετήσει θυμίαμα την εικόνα του Εσταυρωμένου και λουλούδια στο βάζο, τα οποία είναι πασχαλιές. Δίπλα τοποθετεί ένα πιάτο με κριθάρι ή φακή, έθιμο που παραπέμπει στους «Αδώνιδος Κήπους, ένα έθιμο, το οποίο σύμφωνα με τη λαογραφική μας παράδοση και τη λαογράφο Αλεξάνδρα Παραφεντίδου, συμβολίζει τη νιότη που χάνεται γρήγορα και άδικα, όπως και ο Άδωνις που πέθανε από δάγκωμα κάπρου. Στην αρχαιότητα, την πρώτη ημέρα του εθίμου γινόταν η αναπαράσταση της κηδείας του και τη δεύτερη ημέρα η γιορτή για την ανάστασή του.

Σήμερα, οι νοικοκυρές τοποθετούν τα όσπρια και το κριθάρι για να έχουν ευημερία, πλούσιες σοδειές και γεμάτο οικογενειακό τραπέζι.

Τα «Γεφύρια»

Στο μικρό χωριό Νέο Σούλι του δήμου Εμμανουήλ Παππά αναβιώνει κάθε Μεγάλη Παρασκευή το μοναδικό έθιμο «Γεφύρια».

Το έθιμο βρίσκει τις ρίζες του στα βάθη των αιώνων και συνεχίζεται από γενιά σε γενιά. Σύμφωνα με αυτό, νεαρές κοπέλες και παλικάρια, όλη τη Μεγάλη Εβδομάδα μαζεύουν από τις αυλές των σπιτιών διάφορα λουλούδια και μεγάλα φύλλα δέντρων. Το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής ξεκινά ο στολισμός των «Γεφυριών». Ξύλινες και μεταλλικές κατασκευές στο σχήμα γεφυριού τοποθετούνται ψηλά από τη μία πλευρά του δρόμου έως την άλλη. Οι κατασκευές στολίζονται με πολλά λουλούδια και εικόνες που φέρνει ο κάθε κάτοικος από το σπίτι του. Σε όλη τη διαδρομή που θα διανύσει το βράδυ ο Επιτάφιος θα περάσει κάτω από τα στολισμένα «Γεφύρια» που θα παραμείνουν στο χωριό 40 ημέρες, έως την «Ανάληψη του Κυρίου».

Μετά οι κάτοικοι θα πάρουν τα ξερά λουλούδια και τις εικόνες και θα τα βάλουν στο εικονοστάσι του σπιτιού, για να έχουν την ευλογία του Χριστού όλο τον χρόνο.

«Το κάψιμο του Ιούδα»

Στο Αρχοντοχώρι, το Δαρνάκικο Σαρμουσακλή, την τωρινή Πεντάπολη, του δήμου Εμμανουήλ Παππά, μικροί και μεγάλοι περιμένουν με αγωνία κάθε χρόνο το «Κάψιμο του Ιούδα».

Το έθιμο λαμβάνει χώρα το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου, μετά την αναγγελία της Ανάστασης του Κυρίου. Μόλις ακουστεί το «Χριστός Ανέστη» μικροί και μεγάλοι, με λαμπάδες από μελισσοκέρι, κατευθύνονται στην εκκλησιαστική πλατεία του Αγίου Αθανασίου, όπου καίνε το αχυρένιο ομοίωμα του Ιούδα, το οποίο κατασκεύασαν το πρωί οι νέοι του χωριού και το κρέμασαν στο «ικρίωμα», την κρεμάλα, για να το βλέπουν όλοι. Με αυτόν τον τρόπο γίνονται οι εικονικοί τιμωροί του Ισκαριώτη και καίνε τον μισητό Ιούδα. Βεγγαλικά σκίζουν τον ουρανό και οι κροτίδες σπάνε σε κάθε σημείο της εκκλησίας. Για τους περισσότερους είναι η εξιλέωση μετά το θείο δράμα.

Το έθιμο το συναντάμε και σε άλλες περιοχές των Σερρών, ενώ η Πεντάπολη κερδίζει πάντα τους περισσότερους επισκέπτες.

Αυγομαχίες

Στο χωριό Καστανούσα του δήμου Σιντικής αναβιώνουν κάθε χρόνο οι «αυγομαχίες» που λαμβάνουν χώρα το πρωί της δεύτερης εορταστικής ημέρας του Πάσχα.

Το έθιμο βρίσκει τις ρίζες του στον ελληνικό Πόντο και συμβολίζει την Ανάσταση του Κυρίου και τη σύγκρουση του καλού με το κακό. Η προετοιμασία των αυγών ξεκινά ένα μήνα νωρίτερα, τον Μάρτιο. Αυτοί που θα συμμετέχουν στον διαγωνισμό προσέχουν τις κότες τους ως κόρη οφθαλμού. Τις ταΐζουν μόνο με καθαρό σιτάρι και λίγο άμμο, μυστικό για να κάνουν οι κότες αυγά με γερό τσόφλι. Στον διαγωνισμό χρησιμοποιούνται μόνο άβραστα αυγά κότας. Το σχήμα και το μέγεθος δεν έχουν σημασία. Ο κάθε διαγωνιζόμενος έχει στη διάθεσή του 30 αυγά. Νικητής αναδεικνύεται αυτός που έχει τα λιγότερα σπασμένα αυγά και το έπαθλο είναι, ως συνήθως, χρηματικό ποσό.

Ο «Ζάμαντας»

Την ημέρα της Ζωοδόχου Πηγής, πρώτη Παρασκευή μετά το Πάσχα, στο παρεκκλήσι της Αγίας Παρασκευής, στη, Πεντάπολη του δήμου Εμμανουήλ Παππά γιορτάζεται το έθιμο «Ζάμαντας».

Η γιορτή ξεκινά το απόγευμα της Πέμπτης, με αποκορύφωμα των λαϊκών εκδηλώσεων τον τοπικό χορό «Ζάμαντα», που χορεύεται με ζουρνάδες και νταούλια και ξέχωρη λεβεντιά από όλους τους κατοίκους του χωριού.

Το πρωί της γιορτής της Ζωοδόχου Πηγής, μόλις τελειώσει η λειτουργία, στο ομώνυμο παρεκκλήσι, νέοι του χωριού παραλαμβάνουν τις ιερές εικόνες από τον πολιούχο, Άγιο Αθανάσιο, τα δύο παρεκκλήσια, την Αγία Παρασκευή και Αγία Βαρβάρα, καθώς και από τα τρία εξωκλήσια, του Προφήτη Ηλία, του Αγίου Γεωργίου και του Αγίου Νικολάου. Αφού τις στολίσουν με κεντητά πολύχρωμα υφάσματα, κορδέλες και λουλούδια, τις επωμίζονται και σχηματίζουν θρησκευτική πομπή.

Της πομπής προηγείται η φιλαρμονική του χωριού, ενώ οι νέοι κρατούν θρησκευτικά λάβαρα και εκκλησιαστικά εξαπτέρυγα. Ακολουθούν οι ιερείς με τους ψάλτες και οι κάτοικοι με τις ιερές εικόνες στολισμένες, κρατώντας στα χέρια τους αναμμένες λαμπάδες. Η πομπή, συνοδευόμενη από κωδωνοκρουσίες των εκκλησιών, κατευθύνεται στο παρεκκλήσι της Αγίας Βαρβάρας, στο οποίο -αφού φτάσει- ο ιερέας «διαβάζει Αγιασμό» και οι νέοι περιφέρουν τις εικόνες τρεις φορές γύρω από την εκκλησία. Έξω από τις πόρτες των σπιτιών καίγονται θυμιάματα και κεριά.

Στη συνέχεια, οι νέοι με τις εικόνες και τον ιερέα ανεβασμένο σε ένα άλογο, το οποίο είναι στολισμένο, φορώντας το επιτραχήλιο και κρατώντας με το δεξί του χέρι μία εικόνα κατευθύνονται, με ακολουθία πιστών, προς το εξωκλήσι του Προφήτη Ηλία και μετά στον Άγιο Γεώργιο και τον Άγιο Νικόλαο. Σε κάθε εκκλησία γίνεται θρησκευτική τελετή και περιφέρονται τρεις φορές οι εικόνες. Από τον Άγιο Νικόλαο, η πομπή κατευθύνεται και περιοδεύει στην αγροτική περιοχή του χωριού. Σε ορισμένα μεγάλα σταυροδρόμια, με προσανατολισμό τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, ο ιερέας δέεται προς τον Επουράνιο Κύριο «υπέρ προστασίας της κωμοπόλεως ταύτης και των κατοικούντων εν αυτής» και για καλή σοδειά της γεωργικής παραγωγής. Σε αυτές τις δεήσεις, ο ιερέας τοποθετεί, θάβοντας μέσα στη γη ή στον κορμό κάποιου εύρωστου δέντρου, «προσφορά» (αγιασμένο αντίδωρο) από τη Θεία Λειτουργία ή «ύψωμα» όπως λέγεται.

Αφού γίνει η περιφορά στους αγρούς του χωριού και μόλις φτάσει η πομπή στην τοποθεσία «Περιστεριός» κατευθύνεται στην Αγία Παρασκευή. Εκεί την υποδέχονται συγκεντρωμένοι οι κάτοικοι με κωδωνοκρουσίες και παλαιότερα με πυροβολισμούς στον αέρα. Μετά την περιφορά των εικόνων, γύρω από την εκκλησία σχηματίζεται μεγάλη πομπή, η οποία κατευθύνεται στον Ιερό Ναό του Αγίου Αθανασίου. Εκεί, αφού περιφερθούν και πάλι, οι εικόνες τοποθετούνται από τους νέους στις θέσεις τους και τελείται Ακολουθία. Στη συνέχεια, όλοι οι κάτοικοι συγκεντρώνονται στην πλατεία του χωριού. Σε αυτόν τον χώρο, ο οποίος κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αποτελούσε το κέντρο των γύρω οικισμών, βρισκόταν η κατοικία του άρχοντα της περιοχής Μπεϊλίκ.

Ξεκινάει το λαϊκό πανηγύρι που ανοίγει με τον χορό του «Ζάμαντα» και χορεύουν όλοι, νέοι και γέροι. Η λαϊκή ψυχή και ο αυθορμητισμός των ανθρώπων συνθέτει έναν ιδιαίτερο ρυθμό και κινητικό μοτίβο που συνοδεύουν τον «Ζάμαντα». Οι πρωτοστατούντες στον χορό φορούν τις τοπικές γιορτινές φορεσιές τους. Πάντα οι άντρες μπροστά στον χορό του «Ζάμαντα» με το λευκό γαρίφαλο στο πέτο, πριν σύρουν τον χορό βγάζουν με περηφάνια το «προικάτο» μαντήλι της μάνας και το ανεμίζουν. Οι γυναίκες φορούν και αυτές την επίσημη φορεσιά τους. Το μεταξωτό φουστάνι με την κεντητή ποδιά. Στο κεφάλι φορούν μεταξωτό μαντήλι και στο δεξί αυτί στερεώνουν τη «Φαντακιά», μερικά ανθισμένα αγριολούλουδα, τα οποία φρόντιζαν από νωρίς το πρωί να τα έχουν επιλέξει και ετοιμάσει. Στη μέση τους έχουν πιασμένο στη ζώνη μεταξωτό μαντήλι και στο στήθος κρεμασμένες χρυσές αλυσίδες σε διπλές και τριπλές σειρές, με τις χρυσές ντούμπλες και τα φλουριά ένδειξη κοινωνικής και οικονομικής καταγωγής. Όταν τελειώσει ο χορός αναβιώνει το έθιμο της αναπαράστασης του «Ζάμαντα».

Το έθιμο αναφέρεται στην περίοδο παρακμής του Βυζαντίου και της κυριαρχίας των Οθωμανών. Όταν οι κάτοικοι του χωριού γιόρταζαν, χορεύοντας και πανηγυρίζοντας μετά την Ανάσταση τον ερχομό της άνοιξης, οι αλλόθρησκοι κατακτητές, με διάφορα προσχήματα, προκαλούσαν τους χριστιανούς και πολλές φορές δημιουργούσαν σοβαρά επεισόδια. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να σταματούν οι θρησκευτικές και λαϊκές εκδηλώσεις, η προσμονή και η προετοιμασία των οποίων ήταν ιδιαίτερα σημαντικές για τη ζωή ολόκληρου του χωριού.

Έτσι, κατά τη διάρκεια ενός τέτοιου μεγάλου πανηγυριού, όλος ο κόσμος ήταν πιασμένος στον χορό «τρία κάτια χουρός γένουνταν», δηλαδή χόρευε τόσος κόσμος ώστε να έχουν σχηματιστεί τρεις ομόκεντρες κυκλικές σειρές, με την ελπίδα πως αυτή τη φορά το πανηγύρι τους θα ολοκληρώνονταν έτσι όπως το ήθελαν. Ξαφνικά, όμως, αντιλαμβάνονται να ανηφορίζει και να πλησιάζει το βάρβαρο μπουλούκι των άπιστων Οθωμανών. Εξαγριωμένοι, χτυπώντας και βρίζοντας τους κατοίκους, ήθελαν και πάλι να τους «χαλάσουν» τη γιορτή. Ένας λεβέντης δεν ανέχτηκε τις αφόρητες προκλήσεις και τραμπουκισμούς των άπιστων και πετάχτηκε μέσα από το πλήθος που ήταν συγκεντρωμένο. Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, ο νιος ήταν γιος μίας χήρας μάνας και προτάχθηκε για να αναμετρηθεί στην προκλητική πρόσκληση του Οθωμανού «αρχινταή» που δρούσε στην περιοχή, ο οποίος ήταν γνωστός ή τον αποκαλούσαν με το όνομα «Ζάμαντα» που σημαίνει στα τουρκικά, κατά μία έννοια, χωροφύλακας. Τότε, άρχισαν να χτυπιούνται κάτω από τα τρομαγμένα και ανήσυχα βλέμματα όλων και τις σπαρακτικές παρακλήσεις της μάνας. Όμως, ο αγώνας ήταν άνισος για τον νέο, γιατί με δόλιο τρόπο («κρατούσε ο Ζάντας δεντρί ξεριζωμένο» λέει ο στίχος του τραγουδιού), κατάφερε να τον χτυπήσει θανάσιμα. Το τι επακολούθησε τότε, μπορούμε να το φανταστούμε. Στην αρχή πανικός και ξεφωνητά του πλήθους, καθώς έβλεπαν το παλικάρι που ξεψυχούσε πλημμυρισμένο στα αίματα στη σπαρακτική αγκαλιά της μάνας του. Οι βάρβαροι αναστατωμένοι από την ανέλπιστη, αυτήν τη φορά, εξέλιξη της επιδρομής τους, αποχωρούσαν βιαστικά φοβούμενοι κάποιο επεισόδιο αντεκδίκησης.

Αυτό το σοβαρό και δυσάρεστο γεγονός μαθεύτηκε σε όλη την περιφέρεια και πιθανόν να αποτέλεσε αιτία για εντονότατες διαμαρτυρίες προς τον Σουλτάνο της Υψηλής Πύλης. Για να αποφύγουν οι κατακτητές αντιδράσεις και επεισόδια παραχώρησαν προς τους κατοίκους ιδιαίτερα προνόμια ελευθερίας, ιδιοκτησιών, φόρων κ.λπ. Από τότε αρχίζει για τον τόπο μία καλύτερη ζωή. (Η περιοχή σε απογραφές του 13ου-14ου αιώνα έχει σημαντικό οικονομικό ενδιαφέρον και ειδικό ιδιοκτησιακό καθεστώς, έναντι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

 Σε ανάμνηση της θυσίας του νέου και ως ελάχιστο φόρο τιμής, οι άνθρωποι του χωριού μετέβαλαν τα συναισθήματα τους σε τραγούδι, κίνηση και μελωδία, προϊόντα της λαϊκής δημιουργίας.

Όταν τελειώσει η αναπαράσταση του εθίμου ξεκινά και πάλι ο χορός. Τότε, κάποιος, συνήθως από τους προύχοντες, φωνάζει: «Αϊντε κάηκαν τ’ αρνούδια (αρνιά)». Αυτό σημαίνει ότι όλοι οι κάτοικοι με τους φιλοξενούμενους πρέπει να πάνε για φαγητό και το απόγευμα να συνεχίσουν τον εορτασμό.

Πελοπόννησος

Στην Πελοπόννησο σε κάθε χωριό και πόλη αναβιώνουν πανάρχαια έθιμα και οι επισκέπτες βιώνουν μοναδικές εμπειρίες. Ξεχωριστή θέση όμως κατέχει ο εορτασμός των Αγίων αυτών ημερών, σε κάποιες περιοχές που δίνουν ιδιαίτερο χρώμα και προσελκύουν κάθε χρόνο χιλιάδες επισκέπτες.

Λεωνίδιο: Ανάσταση με αερόστατα

Η αρχοντική πρωτεύουσα της Τσακωνιάς, το Λεωνίδιο, αποχαιρετά το χειμώνα και υποδέχεται τη πολύχρωμη και ευωδιαστή εποχή της άνοιξης, γιορτάζοντας μοναδικά το Πάσχα. Το βράδυ της Ανάστασης ο ουρανός γίνεται πολύχρωμος και φωτίζεται από το Αγιο Φως που δίνει ώθηση στα πασχαλινά αερόστατα, τα οποία με περισσή φροντίδα έχουν ετοιμαστεί από τους νέους της κωμόπολης.

Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου, λίγο πριν από την Ανάσταση, τα αερόστατα με τις κολλημάρες και τις αφάνες βγαίνουν και μοιράζονται στους ντόπιους που ξέρουν, αλλά και σε επισκέπτες. Αμέσως μόλις οι ιερείς δώσουν το Άγιο Φως και ψάλλουν το Χριστός Ανέστη, ανάβουν τις αφάνες και τις κολλημάρες και ο ουρανός του Λεωνιδίου γίνεται πολύχρωμος. Τα αερόστατα ταξιδεύουν στο Μυρτώο πέλαγος φτάνοντας ως τις Σπέτσες, όταν ο καιρός το επιτρέπει.

 

 

Την Κυριακή του Πάσχα οι γιορτές κρατούν όλη την ημέρα. Το πρωί στον κήπο του δημαρχείου οι σούβλες έχουν ανάψει και ντόπιοι κι επισκέπτες του Λεωνιδίου παίρνουν ένα μικρό κέρασμα από το δήμο, πριν πάνε στο δικό τους τραπέζι.

Το απόγευμα μετά την τελετή της Αγάπης που το Ευαγγέλιο διαβάζεται και στην Τσακώνικη διάλεκτο, στην πλατεία, τζουμπελούδες και φουστανελάδες μοιράζουν δίπλες κι αρχίζει ο τσακώνικος χορός και το γλέντι διαρκεί ως αργά, ενώ για τελευταία φορά – γι’ αυτό το Πάσχα – θα πετάξουν ξανά αερόστατα.

Τυρός Κυνουρίας: Επιτάφιος με ψαροκάικα και κάψιμο του Ιούδα στη θάλασσα

Οι κάτοικοι του Τυρού δεν ξεχνούν τις παραδόσεις τους και αν βρεθείτε σε κάποια γιορτή ή πανηγύρι θα νιώσετε την Τσακώνικη ζεστασιά. Ιδανική εποχή για να επισκεφθείτε τον Τυρό είναι και η περίοδος του Πάσχα με πολλά έθιμα που αναβιώνουν οι νέοι του τόπου, σε συνεργασία με τους συλλογικούς φορείς και τους πολίτες της περιοχής.

Τη Μεγάλη Παρασκευή θα δείτε την περιφορά των δύο Επιτάφιων στην παραλιακή οδό με την συνοδεία των ψαροκάϊκων, ενώ από στεριάς χιλιάδες κόσμου ακολουθούν με ευλάβεια τους δύο Επιτάφιους.

Το Μεγάλο Σάββατο από νωρίς το βράδυ τα μικρά παιδιά γεμίζουν τον κόλπο του Τυρού από άκρη σε άκρη με χιλιάδες κεριά, που φωτίζουν την θάλασσα και συμβολίζουν τις ψυχές των Τσακώνων ναυτικών και ψαράδων που έχουν χαθεί. Τη στιγμή της Ανάστασης, στο γραφικό ψαροχώρι, οι Τσάκωνες μπουρλοτιέρηδες φωτίζουν τον αναστάσιμο ουρανό με εκατοντάδες πυροτεχνήματα.

Στην ενορία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος στο λιμάνι, θα δείτε ένα από τα πιο φαντασμαγορικά έθιμα της Ελλάδας, το κάψιμο του Ιούδα μέσα στη θάλασσα πάνω σε ειδική σχεδία από τους Τσάκωνες πυρπολητές με την συνοδεία βεγγαλικών και τρομερών δυναμιτών, που φωτίζουν τον Τυρό από άκρη σε άκρη, ένα έθιμο που άρχισε από την εποχή της Τουρκοκρατίας και φτάνει έως τις μέρες μας.

 

 

Την Κυριακή του Πάσχα στην ενορία της Αγίας Μαρίνας στην πλατεία, θα ακούσετε την ανάγνωση του Ευαγγελίου στην Τσακώνικη διάλεκτο από τους ιερείς του Τυρού και μετά ακολουθεί γλέντι στην κεντρική πλατεία με σούβλες ντόπιο κρασί και λαϊκή ορχήστρα. Εκεί θα δείτε να χορεύεται και ο ιστορικό τσακώνικος χορό.

Τρίπολη: Μια πόλη σούβλες

Η Τρίπολη το Πάσχα αποτελεί προορισμό για χιλιάδες επισκέπτες που λαμβάνουν μέρος σ’ ένα μεγάλο παραδοσιακό γλέντι, με σούβλες και τοπικά συγκροτήματα, απ’ άκρου εις άκρον σε όλη την πόλη.

Τη Μ. Παρασκευή νωρίς το απόγευμα η περιφορά του Επιταφίου στο άλσος του Αγίου Γεωργίου είναι εντυπωσιακή μέσα στο δασάκι, ενώ το βράδυ, στην κεντρική πλατεία γίνεται η περιφορά των Επιταφίων σε παράταξη, όπου για μιάμιση περίπου ώρα περνούν περισσότεροι από δέκα Επιτάφιοι ισάριθμων ενοριών και οι δύο χορωδίες της πόλης ψάλλουν τα εγκώμια δημιουργώντας κλίμα κατάνυξης.

Εκείνο που ξεχωρίζει την Μεγάλη Παρασκευή είναι ο Επιτάφιος του μητροπολιτικού ναού του Αγίου Βασιλείου, που στολίζεται με χιλιάδες πέρλες.

Φέτος ο Επιτάφιος έχει θέμα τους αγγέλους και οι παραστάσεις του προέρχονται από τον κόσμο των αγγέλων. Πρόκειται για κάτι μοναδικό και ξεχωριστό, αφού η βασική σύνθεση αποτελείται από τέσσερις Αρχαγγέλους οι οποίοι θλιμμένοι, επιβλητικοί και προσευχόμενοι στέκουν όρθιοι στις τέσσερις παραστάδες του Επιταφίου, φυλάσσοντας τον «Τάφο του Κυρίου».

Αξίζει να σημειωθεί, ότι ο στολισμός του Επιταφίου της μητρόπολης, ξεκινά πολλούς μήνες νωρίτερα και γίνεται από γυναίκες της ενορίας, που καθημερινά αφιερώνουν αρκετές ώρες στο στολισμό, ενώ οι πέρλες που χρησιμοποιούνται είναι εκατοντάδες χιλιάδες κάθε χρόνο. Φέτος μόνο οι τέσσερις κόγχες του επιταφίου, κοσμούνται με μικρά πρόσωπα αγγέλων κι έκαστος άγγελος έχει κατασκευαστεί από 55.000 πέρλες διαφόρων μεγεθών. Πρόκειται για ένα πραγματικό έργο τέχνης, που μαζί με τα λουλούδια που μπαίνουν τη Μεγάλη Παρασκευή ολοκληρώνεται.

Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου αμέσως μετά το Χριστός Ανέστη που ψάλλει στον εξώστη του Μητροπολιτικού ναού ο μητροπολίτης Μαντινείας Αλέξανδρος, δίνεται το σύνθημα κι ανάβουν με το αναστάσιμο φως οι κληματόβεργες σε όλες τις ψησταριές της πόλης, προκειμένου ως το πρωί να «γίνουν» τα κάρβουνα για να αρχίσει το σούβλισμα των αρνιών.

Ο δήμος Τρίπολης, σε συνεργασία με τα πολιτιστικά σωματεία της πόλης και τα χορευτικά συγκροτήματα έχουν σούβλες στην πλατεία Άρεως και σε τέσσερις ακόμα πλατείες. Πρόκειται για μια λαμπρή γιορτή που συμμετέχουν όλοι, χορεύοντας και γλεντώντας παραδοσιακά.

Το γλέντι όμως δεν σταματά την Κυριακή του Πάσχα, αλλά συνεχίζεται και την Δευτέρα του Πάσχα στην Αγία Τριάδα, στην συνοικία Σέχι το μεσημέρι και το βράδυ της Δευτέρας του Πάσχα, μετά τον Εσπερινό του Αγίου Ραφαήλ τη σκυτάλη παίρνει η συνοικία Μπασιάκου με σούβλες και κεράσματα στην πλατεία Μαντινείας.

Καλαμάτα: Σαϊτοπόλεμος, το ζεϊμπέκικο της φωτιάς

Η ανάμνηση του Θείου Πάθους και η Ανάσταση του Ιησού Χριστού και το Πάσχα, επιτελούνται στην Καλαμάτα με λαμπρότητα και με σεβασμό στις παραδόσεις και τα έθιμα του λαού μας.

Ένα από αυτά, που συντελεί στον εορτασμό με ιδιαίτερο, εντυπωσιακό τρόπο και διεξάγεται με την υποστήριξη του δήμου Καλαμάτας, είναι η ρίψη σαϊτών και ο σαϊτοπόλεμος, με φλόγα και βροντή.

Σαΐτες, λοιπόν, θα ρίξουν οι σαϊτολόγοι καταρχήν τη Μεγάλη Παρασκευή, την ώρα που οι πιστοί θα περιφέρουν τον Επιτάφιο σε όλες τις γειτονιές της Καλαμάτας προς ευλογία της πόλης. Σαΐτες θα πέσουν στη Ράχη και τον Αβραμόγιαννη, αλλά και στη Φυτειά στις 9.30 περίπου το βράδυ και σε άλλα σημεία.

Ανήμερα την Κυριακή του Πάσχα, στις 8.00 το βράδυ και στο κέντρο της πόλης, στο βόρειο πάρκινγκ του Νέδοντα και στην πλατεία Όθωνος, τα μπουλούκια των σαϊτολόγων θα τελέσουν το έθιμο του σαϊτοπολέμου.

Οι ετοιμασίες των σαϊτολόγων έχουν ξεκινήσει από καιρό και το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής, στο λημέρι τους, κοντά στον ιερό ναό του Αγίου Ιωάννη στην αγορά της Καλαμάτας, θα φθάσουν στο αποκορύφωμα.

Υπό τους ήχους της τελετής της Αποκαθήλωσης, που θα ακούγεται μέσω ραδιοφώνου, οι πρωτεργάτες του εθίμου θα κάνουν τα τελευταία γεμίσματα της σαΐτας.

Την τέχνη τους θα την δείξουν οι σαϊτολόγοι στο σαϊτοπόλεμο το βράδυ της Κυριακής του Πάσχα. Λάμψεις και ήχοι, φωτιές και η χαρακτηριστική οσμή της σαΐτας που καίγεται, οι στροβιλιζόμενοι σαΐτολόγοι, όλα θα συνηγορήσουν υπέρ του χαρακτηρισμού, όπως παρουσιάζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ το σαϊτοπόλεμο ο δήμαρχος Καλαμάτας Παναγιώτης Νίκας, «το ζεϊμπέκικο της φωτιάς»!

Πρόκειται για ένα λαοφιλές ξεχωριστό τοπικό έθιμο, μοναδικό κι εντυπωσιακό που έρχεται από παλιά κι έχει μέλλον.

 

 

Δωδεκάνησα

Χρώματα, γεύσεις και κατανυκτική ατμόσφαιρα με πολλά και διαφορετικά έθιμα σε κάθε νησί, χαρακτηρίζουν το Πάσχα στα νησιά της Δωδεκανήσου.

Ρόδος

Τόσο στο νησί της Ρόδου (κυρίως στα χωριά) όσο και σε όλα τα άλλα νησιά του νομού, το Πάσχα αποτελεί μια ξεχωριστή γιορτή με έθιμα που τηρούνται «ευλαβικά» από γενιά σε γενιά.

Μια σημαντική διαφορά, σε σχέση με τις περισσότερες περιοχές της χώρας, είναι ότι στα Δωδεκάνησα την ημέρα του Πάσχα δεν περιλαμβάνεται στο μενού ο οβελίας, τα κοκορέτσια και τα συναφή εδέσματα.

Το τραπέζι της Ανάστασης περιλαμβάνει την παραδοσιακή μαγειρίτσα (το βράδυ του Μ.Σαββάτου μετά το «Χριστός Ανέστη») και την Κυριακή μεσημέρι τον «Λαμπριάτη» που είναι αρνί ή κατσίκι στο φούρνο γεμιστό με ρύζι και εντόσθια,που στα χωριά της Ρόδου ονομάζεται «καππαμάς».

Κάλυμνος

Εντυπωσιακή είναι η πρώτη Ανάσταση στο νησί της Καλύμνου, με τους αυτοσχέδιους δυναμίτες που ρίχνονται και οι οποίοι ταρακουνούν στην κυριολεξία το νησί.

 

 

Κάρπαθος

Στην Κάρπαθο τα πασχαλινά έθιμα ξεχωρίζουν στον Όλυμπο, όπου οι κάτοικοι ακολουθούν παραδόσεις πένθους και θρήνου στη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας, αλλά και λαμπρού εορτασμού, που κορυφώνεται τη Λαμπρή Τρίτη. Αποχωρίζονται τις παραδοσιακές πολύχρωμες στολές τους μόνο τη Μεγάλη Εβδομάδα, όταν τις αντικαθιστούν με μια «πένθιμη» ενδυμασία. Μετά το συγκινητικό Επιτάφιο της Μεγάλης Παρασκευής, οι γυναίκες ετοιμάζουν το Μεγάλο Σάββατο, το λαμπριάτικο οφτό για την επόμενη μέρα, δηλαδή κατσικάκι ή αρνί με γέμιση, κυρίως από ρύζι. Τη Δευτέρα του Πάσχα οι γυναίκες πηγαίνουν στους φούρνους, για να φουρνίσουν πασχαλινές πίτες με μυζήθρα και μπαχαρικά και στη συνέχεια στο νεκροταφείο για να ασπρίζσουν και να στολίσουν με λουλούδια τους τάφους. Οι Ολυμπίτες στολίζουν τη Λαμπρή Τρίτη τις εικόνες της εκκλησίας με χρωματιστές μαντίλες και τις κουβαλάνε στα χέρια, οδεύοντας ξανά προς το νεκροταφείο.

Κως

Στην Κω, ενώ οι μεγάλοι ασχολούνται με τις πασχαλινές δουλειές και τον εκκλησιασμό, τα παιδιά προετοιμάζονται για την Ανάσταση. Παίρνουν μεγάλα κλειδιά από εκείνα που είχαν οι παλιές κλειδαριές, δένουν με ένα σχοινί το κλειδί με μπαρούτι και βάζουν το καρφί στην τρύπα του κλειδιού, το βράδυ της Ανάστασης το χτυπούν δυνατά στον τοίχο για να εκπυρσοκροτήσει. Αλλοι κόβουν μακριές λωρίδες χαρτιού, βάζουν στην άκρη της κάθε λωρίδας μπαρούτι και ένα φιτίλι, την τυλίγουν τριγωνικά, ώστε να προεξέχει το φυτίλι που το ανάβουν και από την ώρα που ο παπάς λέει το «Χριστός Ανέστη». Το πρωί του Μ. Σαββάτου, η εκκλησία στρώνεται με μικρά μοβ μυρωμένα λουλούδια του βουνού που λέγονται λαμπρές. Οι νοικοκυρές φτιάχνουν τις λαμπρόπιττες και το γεμιστό αρνί.

 

 

Πάτμος

Στην Πάτμο η μεγάλη εβδομάδα αποτελεί μία μοναδική εμπειρία. Το έθιμο που κάνει το Πάσχα στην Πάτμο ξεχωριστό, είναι η τελετή του Νιπτήρα, το πρωί της Μ. Πέμπτης, το οποίο αποτελεί την αναπαράσταση του Μυστικού Δείπνου: ο Ηγούμενος, όπως ακριβώς ο Ιησούς, πλένει τα πόδια δώδεκα μοναχών που κάθονται γύρω από τη μεγάλη εξέδρα, όπως οι μαθητές στο Μυστικό Δείπνο. Τη Μεγάλη Παρασκευή γίνεται η αναπαράσταση της Αποκαθήλωσης στη Μονή του Αγίου Ιωάννη και το ίδιο βράδυ όλοι οι Επιτάφιοι συναντιούνται στις πλατείες της Σκάλας και της Χώρας. Η Ανάσταση γίνεται επίσης στο Μοναστήρι και ανήμερα του Πάσχα, διαβάζεται το Ευαγγέλιο σε επτά γλώσσες.

Μυτιλήνη

Πανάρχαια έθιμα με ιδιαίτερη συμβολική σημασία έχει το Πάσχα στη Λέσβο. Πολλά από αυτά κουβαλήθηκαν στο νησί από τους πρόσφυγες της Μικρασίας που εγκαταστάθηκαν εδώ, άλλα είναι αποκλειστικά ντόπιες ιδιαιτερότητες.

Η αναπαράσταση της θραύσης των πυλών του κάτω κόσμου γίνεται στον Άγιο Θεράποντα στην πρώτη Ανάσταση το μεγάλο Σάββατο το πρωί αλλά και το βράδυ της Ανάστασης.

Το βράδυ της Ανάστασης στην Παναγιούδα, πέντε χιλιόμετρα βόρεια της Μυτιλήνης με το «Χριστός Ανέστη» αρχίζουν οι πυροβολισμοί προς ένα κορμό που έχει στηθεί στην παραλία και στην κορυφή του έχει στηθεί το ομοίωμα του «ηττημένου» Ιούδα. Με χιλιάδες στην κυριολεξία πυροβολισμούς κόβεται τρεις φορές ο κορμός του δένδρου και ο Ιούδας «ηττάται».

Ανάλογο έθιμο γίνεται και στο γειτονικό χωριό, στην Παναγιούδα Αφάλωνα.

Ιδιαίτερο έθιμο με παγανιστικό υπόβαθρο είναι το πλάσιμο των σταυρών στην Αγιάσο μετά την Ανάσταση. Οι 12 σταυροί, όσοι τα 12 Ευαγγέλια και οι 12 μαθητές του Χριστού, γίνονται με το κερί της Ανάστασης που λιώνει και μετατρέπεται σε μικρά σταυρουδάκια. Σκοπός του έθιμου είναι να διώξει όχι μόνον το κακό από το κάθε σπίτι, αλλά και τα έντομα, γι’ αυτό και κολλούν του σταυρούς κυκλικά στις εισόδους και τα ανοίγματα του σπιτιού.

Οι «Κούνιες»

Οι «Κούνιες» είναι ένα πανάρχαιο έθιμο, που αναβιώνει στον Πολιχνίτο, στην Κλειού και την Καλλονή. Στήνονται τη Μεγάλη Δευτέρα από τα αγόρια, για να τις χρησιμοποιήσουν τα κορίτσια. Υπάρχουν ειδικά τραγούδια που λέγονται πολύ κεφάτα και το αντάλλαγμα είναι μοσχοβολιστά κουλούρια και λουλούδια, που τα κρεμούν στην κούνια. Το εορταστικό πέρα–δώθε κρατάει μέχρι και την Ανάληψη. Το έθιμο λέγεται πως έχει αφετηρία την αρχαία λατρεία της Αφροδίτης, γι’ αυτό τα κορίτσια πρωταγωνιστούν και τα αγόρια υπηρετούν.

Τέλος, στη Μυτιλήνη το φαγητό του Πάσχα είναι το αρνί ή το κατσίκι γεμιστό στο φούρνο. Το σφάγειο γεμίζεται με εντόσθια, ρύζι και μυρωδικά φουρνίζεται το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου σε χαμηλή φωτιά και τρώγεται το μεσημέρι της Κυριακής.

Ρέθυμνο

Κατάνυξη, συγκράτηση, σεβασμός στις μέρες της Μεγάλης Εβδομάδας, είναι τα κύρια συναισθήματα των ανθρώπων, στο Ρέθυμνο, που έρχονται να συνδεθούν με την ανθισμένη φύση, πότε τη συννεφιά και πότε την παντοκρατορία του ήλιου και όλοι / όλα μαζί να περιμένουν την Ανάσταση του Θεανθρώπου. Μία ατμόσφαιρα η οποία δένει αρμονικά με τον ρομαντισμό που αποπνέει η παλιά πόλη, συγκροτημένη ανάμεσα στα στενά δρομάκια, τα έντονα φωτισμένα από χρώμα αρχοντικά και τους μιναρέδες. Αυτό είναι το Πάσχα του Ρεθύμνου, με την ξεχωριστή ομορφιά του, η οποία ξεκινάει από τα ρεθεμνιώτικα όρη και φτάνει στις αμμουδιές και στα βράχια του παραλιακού μετώπου, σε βορρά και νότο. Ο συνδυασμός με τις θρησκευτικές εκδηλώσεις των ημερών, είναι ικανά να συνθέσουν αυτό το ιδιαίτερο σκηνικό, που μαγνητίζει επισκέπτες και δημιουργεί, καθ’ ομολογία, μια ψυχική ανάταση στους ανθρώπους του τόπου.

Συναυλίες κλασικής μουσικής, βυζαντινοί ήχοι, χορωδιακές ψαλμωδίες, στο ημερήσιο πρόγραμμα του νομού, γεμίζουν τον ρεθεμνιώτικο αέρα, στέλνοντας το μήνυμα της αναστάσιμης προσμονής σε νέους, μεγάλους και παιδιά, οι οποίοι από τη Μεγάλη Δευτέρα βρίσκονται στις επάλξεις μιας προετοιμασίας, τόσο σωματικής, όσο και πνευματικής, μέσα από τα έθιμα τα ήθη και τις ιδιαιτερότητες των πασχαλιάτικων συμπεριφορών που εμπνέονται από σεβασμό.

Το έθιμο του «Ορφανού»

Σε κάθε χωριό το έθιμο του «Ορφανού» με το κάψιμο του Ιούδα, χρειάζεται την προετοιμασία του για τη συλλογή μεγάλων ποσοτήτων ξύλων. Στόχος, το ποια γειτονιά θα νικήσει με τις φλόγες του «Ορφανού» να φτάνουν ψηλότερα από τις άλλες. Μικρές βόλτες και εκδρομές καθ’ όλη τη διάρκεια της Μεγαλοβδομάδας βοηθούν, μέσα και από εναλλαγές του περιβάλλοντος, την ταύτιση του ανθρώπου με τη φύση.

Οι κήποι σε όλα τα σπίτια στην πόλη και τα χωριά του Ρεθύμνου φροντίζονται, ώστε να γίνουν οι δωροθέτες των λουλουδιών και των χρωμάτων που τα μεσάνυχτα της Μ. Πέμπτης προς Μ. Παρασκευή θα στολίσουν τον Πανάγιο Τάφο… τον Επιτάφιο δηλαδή κάθε εκκλησίας ή ξωκκλησιού.

Περιμένοντας όλοι την Ελπίδα μέσα από την Ανάσταση, τη συγχώρεση μέσα από την προσπάθεια του μη λάθους.

«Γιατί, η αρχή του χρόνου δεν ξεκινά με την αλλαγή του μερομηνιού, μα με την Ανάσταση γιε μου, που δίνει δύναμη στα πάθη μας, να αντέχομε και να προχωρούμε όσο πιο βαθιά στη ζωή γίνεται», λέει ένας γέροντας στην κουβέντα μας, σε μια προσπάθεια να καταλάβουμε αν τελικά η Ανάσταση είναι το σπουδαιότερο για τον άνθρωπο ή η Σταύρωση, που δείχνει τον αδιάλειπτο αγώνα του ανθρώπου στο να αντέχει όσα του φέρνουν οι καιροί… «Γιατί αν δεν αντέχεις να σταυρωθείς, ίσως δεν αξίζει να ζεις», συμπληρώνει ο γέροντας.

Οι χοροί και τα γλέντια, δεν εμπεριέχουν σε καμία περίπτωση μόνο τη διάθεση για καλοπέραση. Όπως σε όλη την Κρήτη, έτσι και στο Ρέθυμνο, χοροί, τραγούδια και μαζώξεις στέλνουν το μήνυμα πως μόνος του ο άνθρωπος δε στέκει… Όπως λέγανε κι οι παλιοί: «Ακόμα κι ο Χριστός, μαζί με δώδεκα πορεύτηκε σε όλες τις εκφάνσεις τις σύντομης ζωής του που κατέληξε λέγοντας… ζητώντας από τον πατέρα Θεό την απόλυτη συγχώρεση για όλους. Άσχετου, χρώματος, φυλής, μόρφωσης, οικονομικής θέσης ή καταγωγής», σύμφωνα με την λαϊκή κρητική διαπαιδαγώγηση.

Ηράκλειο και Λασίθι

Ζωντανά παραμένουν τα έθιμα του Πάσχα στο Ηράκλειο και στο Λασίθι, πολλά από τα οποία διατηρούνται και σήμερα, περνώντας από γενιά σε γενιά.

Τη Μεγάλη Πέμπτη οι γυναίκες ασχολούνται με το ζύμωμα και το βάψιμο των αυγών. Έτσι, ζυμώνουν, τις αβγοκοκουλούρες που έχουν πάνω τους από ένα μέχρι τρία κόκκινα αυγά και φτιάχνουν και το κρητικό πασχαλινό τσουρέκι καθώς και τα καλιτσούνια με τη μυζήθρα.

Βασικό παραδοσιακό έθιμο της ιδίας ημέρας είναι και το βάψιμο των κόκκινων αυγών που πριν από χρόνια γινόταν με τα μπατζάρια και την κόκκινη παπαρούνα και σήμερα έχουν αντικατασταθεί από τις βαφές ενώ και τα αυγά βάφονται πλέον και με άλλα χρώματα αλλά κυριαρχεί πάντα το κόκκινο.

Ακόμη, τη Μεγάλη Πέμπτη, παλαιοτέρα συνήθως οι γυναίκες έβγαιναν στα χωράφια και τα περιβόλια και μάζευαν λεμονανθούς και αγριολούλουδα προκειμένου να φτιάξουν στεφάνια για να τα τοποθετήσουν το βράδυ της ίδιας ημέρας στον Εσταυρωμένο Ιησού.

Σύμφωνα επίσης με την παράδοση, τη Μεγάλη Πέμπτη, κανένας δεν πρέπει να πιάσει στα χέρια του καρφί, σφυρί ή βελόνα, για να καρφώσει κάτι η να ράψει επειδή θεωρείται αμαρτία καθώς αυτή την ημέρα Σταυρώθηκε ο Χριστός.

Τη Μεγάλη Παρασκευή το πρωί και μετά τις «Μεγάλες Ώρες», παιδιά κάθε ηλικίας βγαίνουν στους δρόμους των χωριών και από τις αυλές των σπιτιών μαζεύουν λουλούδια και τα πηγαίνουν στις εκκλησίες για το στολισμό των Επιταφίων.

Επίσης, σε χωριά της Κρήτης τη Μεγάλη Παρασκευή, νέοι και νέες κρατώντας ένα Σταυρό με στεφάνι γυρνούν τους δρόμους των χωριών περνώντας πόρτα- πόρτα ψάλλουν τα κάλαντα της Μεγάλης Παρασκευής ή το «το μοιρολόι της Παναγιάς» όπως λέγεται: «σήμερα μαύρος ουρανός σήμερα Μαύρη Μέρα. Σήμερα έβαλαν βουλή οι άνομοι Εβραίοι. Οι άνομοι και τα σκυλιά οι τρισκαταραμένοι …»

Το βράδυ γίνεται με κατάνυξη η περιφορά του Επιταφίου και σε ορισμένα χωριά η περιφορά δεν γίνεται μόνο στους δρόμους αλλά πηγαίνουν τον Επιτάφιο και στο νεκροταφείο και ο Σταυρός που προπορεύεται του Επιταφίου περνάει μπροστά από κάθε μνήμα προκειμένου ο ιερέας να μνημονεύσει τους κεκοιμημένους.

Στην πόλη του Ηρακλείου κατά την περιφορά συναντώνται οι Επιτάφιοι διάφορων εκκλησιών στο Μεϊντάνι -στον σταυρό της πόλης -όπου αναπέμπονται δεήσεις.

 

 

Τέλος, μια συνήθεια που έχει εξελιχθεί σε έθιμο τις τελευταίες δεκαετίες στην πόλη είναι μετά τον Επιτάφιο οι Ηρακλειώτες να κατακλύζουν τα ρακάδικα και τα ουζερί για να δοκιμάσουν νηστίσιμους μεζέδες.

Το Μεγάλο Σάββατο μετά την πρώτη Ανάσταση και το «Ανάστα ο Θεός» οι πιστοί με ευλάβεια μεταφέρουν στο σπίτι και εναποθέτουν στο εικονοστάσι τα άνθη από τον Επιτάφιο τα λεγόμενα «καλορίζικα».

Λόγω δε της νηστείας μέχρι τα μεσάνυχτα του Μεγάλου Σαββάτου χαρακτηριστικοί είναι οι στίχοι που λένε ακόμη και σήμερα πολλοί:

«Μεγάλο μου Σαββάτο/

και πως θα σε περάσω/

που έχεις πέντε κολατσιά/

και πέντε μεσημέρια/

και ακόμη απομεσήμερα/

και έχεις ακόμη μέρα».

Παλαιότερα, το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου, μία με δύο ώρες πριν από την Ανάσταση, παιδιά, έπαιρναν το «σημαντήρι» (σήμαντρο) και χτυπώντας το γυρνούσαν από γειτονιά σε γειτονιά, καλώντας τους πιστούς να πάνε στην εκκλησία για την Ανάσταση .

Επίσης, πριν την Ανάσταση, τα παιδιά στα χωριά μαζεύουν ξύλα που συνήθως κατά την παράδοση, σε ορισμένες περιοχές τα «κλέβουν» από σπίτια ή τα ζητούν από τους κατοίκους τους και τα αφήνουν στα προαύλια των εκκλησιών για να ανάψουν τη φουνάρα. Πάνω στα ξύλα τοποθετούν ένα ομοίωμα του Ιούδα και την ώρα που ο ιερέας λέει το «Χριστός Ανέστη» βάζουν φωτιά και τον καίνε ενώ σε κάποιες περιοχές την ώρα που τον καίνε παράλληλα τον πετροβολούν .

Σε ορισμένα χωριά του Λασιθίου και όταν τα πολιτικά πάθη ήταν σε όξυνση, στο ομοίωμα του Ιούδα έβαζαν μια μάσκα αντιπαθητικού πολιτικού για να τον χλευάσουν και να τον κάψουν, γνωστό και ως έθιμο της «Φουνάρας».

Την ημέρα της Ανάστασης οι καμπάνες των εκκλησιών χτυπούσαν επί τρία μερόνυχτα γιατί το θεωρούσαν για καλό ενώ και σήμερα επικρατεί σε πολλές περιοχές η παράδοση πως όποιος χτυπήσει την καμπάνα της Εκκλησίας την αναστάσιμη ημέρα δεν πρόκειται να τον πιάσει πονοκέφαλος όλον τον χρόνο.

Στην Κρήτη παλαιότερα δεν ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένο το σούβλισμα. Το Πάσχα το έκαναν οφτό ή αντικριστό, ενώ με τον καιρό επικράτησε ο οβελίας.

Εξ άλλου, τα πυροτεχνήματα παρέμεναν ένα βασικό στοιχείο των ημερών, όχι με κροτίδες και φωτοβολίδες αλλά με αυτοσχέδια μπλακατζίκια ενώ για την δημιουργία δυνατού κρότου χρησιμοποιούσαν παλαιοτέρα και μεγάλα σιδερένια κλειδιά μέσα στα οποία τοποθετούσαν κεφαλές από σπίρτα και στη συνέχεια έβαζαν ένα μεγάλο καρφί μέσα στο κλειδί και τα έδεναν με μια χοντρή κλωστή και στη συνέχεια το χτυπούσαν σε τοίχους προκειμένου να κάμει δυνατό θόρυβο.

Τέλος, τη Δευτέρα του Πάσχα σε ορισμένες περιοχές του Ηρακλείου και σε αρκετά χωριά πηγαίνουν στο νεκροταφείο με κόκκινα αυγά, καλιτσούνια και κουλούρια «για να αναγγείλουν το νέο της Ανάστασης» και γίνεται τρισάγιο από τους ιερείς.

Ρούμελη

Η Ρούμελη είναι «δεμένη» με τα έθιμα του Πάσχα. Στη Ρούμελη, το ψήσιμο του οβελία είναι μια διαδικασία σχεδόν τελετουργική και γι’ αυτό, πολλές φορές, συνδέεται άμεσα με το θρησκευτικό στοιχείο.

Το Ρουμελιώτικο Πάσχα είναι κάτι ξεχωριστό αφού σημαίνει και το αντάμωμα όλων των οικογενειών απ’ όπου και αν βρίσκονται. Εγκαταλειμμένα χωριά με λιγοστούς κατοίκους τις άγιες ημέρες αποκτούν ζωή. Δείχνουν πως πάλι ανασαίνουν. Μάλιστα, τα τελευταία χρόνια λόγω της κρίσης όλο και περισσότεροι είναι εκείνοι που φθάνουν μέχρι τα χωριά τους και ζωντανεύουν παραδόσεις που δεν σταματούν μόνο στον λάκκο και τον οβελία, αλλά επεκτείνονται και σε ξεχωριστά πασχαλινά δρώμενα.

Μέχρι τα μέσα της 10ετίας του ’90 το «Ρουμελιώτικο Πάσχα» με δωρεάν για όλους αρνί ψητό, κρασί και μουσική ανήμερα του Πάσχα είχε την έδρα του στη Λαμία. Χιλιάδες επισκέπτες απ’ όλη την Ελλάδα έδιναν το ραντεβού τους ανήμερα του Πάσχα στον πευκόφυτο λόφο του Αγίου Λουκά στη Λαμία.

Στη συνέχεια ξεπεράστηκε και εγκαταλείφθηκε μιας και θυσιάστηκε στις «σύγχρονες συνθήκες». Πριν δύο χρόνια, άρχισαν και πάλι τα πρώτα δειλά βήματα για την αναβίωσή του. Φέτος εγκαταλείφθηκε εκ νέου.

Αμφίκλεια

Αξίζει κανείς να βρεθεί στο παραδοσιακό Δαδί, για να ζήσει ένα αξέχαστο Ρουμελιώτικο Πάσχα. Σε κάθε γειτονιά δημιουργούνται «λάκκοι» εκεί όπου ψήνονται πολλά αρνιά μαζί. Προσφέρονται αυγά, κρασί και γλυκά.

Τη τρίτη ημέρα του Πάσχα, γιορτάζει η Αγία Ιερουσαλήμ, η οποία βρίσκεται στην είσοδο της χαράδρας «Βάρσαμο». Μετά τη λειτουργία ακολουθεί χορός στη θέση «Αλωνάκι» με χορευτικά τμήματα του λαογραφικού συλλόγου και μοιράζεται φρέσκο τυρί, κρασί, κόκκινα αυγά.

Αρκίτσα

Τη Δευτέρα του Πάσχα, πραγματοποιείται το έθιμο της Ρωμάνας, που αναβιώνει ο πολιτιστικός σύλλογος. Γυναίκες, με τοπικές ενδυμασίες τραγουδώντας το τραγούδι της Ρωμάνας συγκεντρώνουν χρήματα και υλικά για να φτιάξουν παραδοσιακές πίτες. Το ίδιο απόγευμα στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου υπό τους ήχους παραδοσιακής μουσικής προσφέρουν τις πίτες που ετοίμασαν και γίνεται ένα κλασικό γλέντι με χορό και κρασί.

Υπάτη

Οι εκδηλώσεις το Πάσχα έχουν ως επίκεντρο το προαύλιο του ναού του Αγίου Νικολάου, όπου κάθε χρόνο συγκεντρώνονται ντόπιοι και ξένοι για να χορέψουν στους ρυθμούς της ελληνικής δημοτικής παράδοσης.

Στην Υπάτη, το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα μετά την Αγάπη πραγματοποιείται το «κάψιμο του Ιούδα», έθιμο που χάνεται στα βάθη του παρελθόντος, ενώ στο προαύλιο της εκκλησίας του Αγ. Νικολάου, ο παπάς σέρνει τον αναστάσιμο χορό, ψάλλοντας το «Χριστός Ανέστη». Κάθε χρόνο αυτή την ημέρα, σύσσωμος ο λαός της Υπάτης, αλλά και της ευρύτερης περιοχής αναβιώνει και κρατάει ζωντανό το πανάρχαιο αυτό έθιμο. Ακολουθεί λαϊκό πανηγύρι στην πλατεία με άφθονο κρασί και ντόπια ψητά.

Την δεύτερη ημέρα του Πάσχα, στα Λουτρά Υπάτης, χορεύεται ένας ιδιαίτερος χορός που έρχεται κατευθείαν από την τοπική παράδοση: ο «κλειστός» χορός έχει τις ρίζες του στο Νεοχώρι Υπάτης.

Οι εορταστικές εκδηλώσεις συνεχίζονται για δύο ακόμη ημέρες, την Τρίτη του Πάσχα στην Αγία Παρασκευή Μεξιατών και την Τετάρτη με τη μεγάλη πορεία των αντρών του χωριού μέχρι την Παναγία Αρσάλη.

Στην Υπάτη την Τετάρτη μετά το Πάσχα το απόγευμα, μόνον οι άνδρες, ανεβαίνουν στην Παναγία Αρσαλή (Αγία Ιερουσαλήμ), διανύοντας με τα πόδια μια απόσταση περίπου δύο ωρών, για να φτάσουν στην σπηλαιο-εκκλησιά.

Εκεί ψάλλεται ο εσπερινός και διανυκτερεύουν, ενώ στην Υπάτη το ίδιο βράδυ οι γυναίκες και τα παιδιά ανάβουν φωτιές στο κεντρικό σταυροδρόμι, για να κάψουν τα παλιά μαγιάτικα στεφάνια, χορεύοντας και τραγουδώντας παραδοσιακά μαγιάτικα τραγούδια. Όσοι αντέχουν, πηδούν πάνω από τις φωτιές.

Την Πέμπτη το πρωί οι «Αρσαλιώτες» τελούν θεία λειτουργία και στη συνέχεια κατεβαίνουν στην Υπάτη, όπου οι Υπαταίοι τούς υποδέχονται στη θέση «Περιβόλια» με ζωντανή μουσική. Χορός και λαϊκό πανηγύρι ακολουθεί στην πλατεία της Υπάτης.

Η Αγία Ιερουσαλήμ είναι η Αγία των σπηλαίων και των βράχων και το έθιμο προέρχεται από τα αρχαία ελληνορωμαϊκά Ροζάλια (παγανιστικές εορτές της Άνοιξης), ενώ κατά τους χρόνους της Επανάστασης του 1821 η Αγία Ιερουσαλήμ υπήρξε ορμητήριο και σημείο συνάντησης των οπλαρχηγών της περιοχής.

Στα χωριά της Δυτικής Φθιώτιδας τη νύχτα που γίνεται η Ανάσταση, ένας επίτροπος της Εκκλησίας παίρνει μια σκλίδα (καλάμι από βρίζα) αγιασμένη από τον αγιασμό των Φώτων, ανεβαίνει στο καμπαναριό ψηλά και την ανάβει για να προφυλάξουν ολόκληρη την περιοχή από το χαλάζι. Ο τόπος που θα δει το φως αυτής της σκλίδας δεν κινδυνεύει από χαλάζι. Το Άγιο Φως της Ανάστασης, που θα φωτίσει το αγιασμένο από τα Φώτα καλάμι, έχει τη δύναμη να προστατεύσει ολόκληρη την περιοχή που θα φωτίσει από το φως της Ανάστασης.

Καρπενήσι

Το παραδοσιακό πασχαλινό έθιμο, που έχει τις ρίζες του στον περασμένο αιώνα, όχι μόνο παραμένει αναλλοίωτο, αλλά με το πέρασμα των χρόνων εμπλουτίζεται, καθώς οι νεότερες γενιές συμμετέχουν στα πασχαλινά δρώμενα με ιδιαίτερο κέφι και μεράκι.

Αν βρεθείτε Πάσχα στο Καρπενήσι μην παραλείψετε να παρακολουθήσετε την περιφορά και τη συνάντηση των Επιταφίων στην κεντρική πλατεία της πόλης τη Μεγάλη Παρασκευή με τη συμμετοχή της Φιλαρμονικής. Το Μεγάλο Σάββατο η Ανάσταση του Θεανθρώπου γιορτάζεται με τη ρίψη βεγγαλικών και το μοίρασμα κόκκινων αυγών από το Δήμο σε κατοίκους και επισκέπτες.

Ξημερώνοντας η Κυριακή του Πάσχα, ολόκληρη η πόλη κυριολεκτικά καλύπτεται από τον καπνό εκατοντάδων λάκκων στις γειτονιές της πόλης, στους οποίους οι κάτοικοι καίνε κληματαριές. Το έθιμο του «λάκκου» αναβιώνει κάθε χρόνο την Κυριακή του Πάσχα σχεδόν σε όλα τα σπίτια του Καρπενησίου.

Δίπλα στους λάκκους στήνονται οι σούβλες για το ψήσιμο του οβελία και το γλέντι με άφθονο φαγητό, ποτό, χορούς και τραγούδια διαρκεί μέχρι αργά το βράδυ. Παράλληλα, ο δήμος ανήμερα του Πάσχα διοργανώνει μουσικοχορευτικές εκδηλώσεις, στις οποίες είναι καλεσμένοι ντόπιοι και τουρίστες.

Άμφισσα

Στην Άμφισσα λαμβάνει χώρα το πιο ενδιαφέρον πασχαλινό έθιμο όλης της Ρούμελης. Ονομάζεται «Δάκρυα της Παναγιάς»: Το μεσημέρι της Μεγάλης Παρασκευής σύμπασα η Άμφισσα κάθεται σε καφενεία, μεζεδοπωλεία κι εστιατόρια για να καταναλώσει σαρακοστιανά χωρίς λάδι και μεγάλες ποσότητες τσίπουρου και ούζου, που είναι τα εν λόγω δάκρυα!

Αμυγδαλιά

Στην Αμυγδαλιά Δωρίδας την Κυριακή του Πάσχα: «Όταν βγαίνουν στο προαύλιο της Εκκλησίας… πιάνονται σε χορό οι άντρες μόνο και προπαντός οι πιο σεβάσμιοι. Τον χορό παλιά ξεκινούσε πρώτα ο παπάς τραγουδώντας το τραγούδι “Σαράντα δυο Τουρκόπουλα…” και φέρνουν γύρω την εκκλησία τρεις φορές και μετά ξεκινούν χορεύοντας και κατεβαίνουν στην πλατεία».

Αράχωβα

Ανήμερα του Πάσχα ξεκινάει η περιφορά της Εικόνας του Αγίου Γεωργίου την οποία συνοδεύουν περί τα 500 άτομα ντυμένα με παραδοσιακές φορεσιές. Την επομένη πραγματοποιείται αγώνας δρόμου των γερόντων (ανηφορικός δρόμος), οι οποίοι ξεκινούν από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και φθάνουν στον λόφο. Ακολουθούν χορευτικά συγκροτήματα και το απόγευμα χορεύουν γυναικείοι χορευτικοί σύλλογοι. Οι εκδηλώσεις συνεχίζονται με κλέφτικα αγωνίσματα, όπως το σήκωμα της πέτρας.

 

 

Λιβαδειά

Την Κυριακή του Πάσχα η Λιβαδειά είναι σκεπασμένη από ένα σύννεφο καπνού καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας, καθώς αναβιώνει το ρουμελιώτικο έθιμο των «λάκκων». Οι κάτοικοι της πόλης μένουν σχεδόν άγρυπνοι για να φτιάξουν τον «λάκκο» και πριν ακόμη ξημερώσει έχουν ετοιμάσει το σημείο και τον σωρό με τα κλαδιά. Ο μεγαλύτερος της οικογένειας ή της παρέας κάνει τον σταυρό του και ανάβει τη φωτιά με τη λαμπάδα της Αναστάσεως. Με αρκετή υπομονή, ραντίσματα νερού και χτυπήματα στα φλεγόμενα κλαδιά η θράκα ετοιμάζεται και μπαίνουν επάνω τα αρνιά. Το ψήσιμο και το γλέντι κρατούν μέχρι αργά το απόγευμα, συνοδεία τοπικής μουσικής και φυσικά άφθονου κρασιού. Στον δημοτικό «λάκκο», που στήνεται στην περιοχή της Κρύας προσφέρονται δωρεάν σουβλιστό αρνί, μεζέδες και κρασί στους επισκέπτες και τους παρευρισκομένους, ενώ συμμετέχουν παραδοσιακά χορευτικά συγκροτήματα.

Πηγή

Στην ίδια κατηγορία

ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΑΡΘΡΑ

Ο Ρέι Ντάλιο προειδοποιεί για Γ’ Παγκόσμιο Πόλεμο

Ο κίνδυνος ενός παγκόσμιου πολέμου που θα περιλαμβάνει…

Ισραήλ: «Εγκαταλείψτε άμεσα την Τουρκία»

Το Channel 12, επικαλούμενο δήλωση της κυβέρνησης, μετέδωσε…

Έφθασε η ώρα…που οι προφητείες των Γερόντων, γίνονται πραγματικότητα;

Γέροντας Αθανάσιος: Την κατάσταση που βιώνει τον τελευταίο…

«Στόχος μας ολόκληρος ο πλανήτης»: Τι έλεγε ο ηγέτης της Χαμάς το 2022

Ο 78χρονος συνιδρυτής της Χαμάς “εκτόξευε” απειλές όχι…

Οι 5 αλλαγές που έρχονται σε συντάξεις – επιδόματα

Οριστικοποιήθηκαν οι διατάξεις του ασφαλιστικού -για την απασχόληση…

Ελαιόλαδο: Πόσο θα κρατηθούν στα ύψη οι τιμές

Ακριβό, τουλάχιστον για το επόμενο εξάμηνο, θα παραμείνει…

Λωρίδα της Γάζας: Σκηνές που πραγματικά θέλεις κουράγιο για να τις δεις…

Σκηνές γροθιά στο στομάχι! Βίντεο που ήρθε στο…
contact